Dahilde İşleme Rejimi Nedir?

Bilindiği üzere; günümüzde bir ülkenin büyümesi ve gelişmesi, kendi içerisindeki istihdamın sağlanmasının yanında, dünya pazarlarından pay almaya da bağlıdır. Dünya pazarlarına açılmak, uluslararası alanda ülkenin adını duyurmak ise yapılan ihracat ile doğru orantılıdır. İhracatın bir ülkede aktif olması; ülkedeki firmaların büyümesi, rekabet gücünün artırılmasına ve ülke içerisindeki işsizliğin azalmasına olanak sağlamaktadır.

İhracat ise; İhracat Yönetmeliği Birinci Bölüm 7.Madde d bendinde; ‘’Bir malın; yürürlükteki ihracat mevzuatı ile gümrük mevzuatına uygun şekilde Türkiye gümrük bölgesi dışına veya serbest bölgelere çıkarılmasını veyahut Müsteşarlıkça ihracat olarak kabul edilebilecek sair çıkış ve işlemleri’’ olarak tanımlanmıştır.

İhraç ürün çeşitliliği fazla olan ve yeterli ihracat rakamlarına ulaşan ülkelerde; satışlarda iç pazara olan bağımlılık azalır, rekabet gücü artar, istihdam sağlanır ve dış ticaret açığının kapanmasına olanak sağlanır. Bu sebeple gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin tamamı ihracatı teşvik eden ve artıran yöntemler uygulamaktadırlar.

Ülkemizde ise; ihracatı artırmak için geçmişten bu yana çeşitli uygulamalar devreye sokulmuştur. Bu uygulamalar 1927 yılından Teşvik ‘i Sanayi Kanunu ile başlayıp bir kısım gümrük muafiyetleri kaldırılarak, ihracata yönelik vergisel teşvikler yapılarak devam etmiştir. 1980 yılına kadar ‘’ihracata yönelik devlet yardımları’’ adı altında vergi iadeleri, vergi ve harç istisnaları yapılmıştır. Türkiye’nin 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olması, 1996 yılında Gümrük Birliğine dahil olması ile birlikte; 31/12/1995 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan 95/7615 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararı mevzuatımıza girmiştir. Dahilde İşleme Rejimi Kararı’nın usul ve esaslarının belirlenmesi amacı ile de 27/01/2005 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2005/1 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği yürürlüğe girmiştir. Bunun yanında Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliğinde uygulamaya ilişkin hükümler mevcuttur.

Dahilde işleme rejimi Gümrük Kanunu 108. maddesinde; ‘’Serbest dolaşımda olmayan eşya, işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük Bölgesinden yeniden ihraç edilmesi amacıyla, gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın ve vergileri teminata bağlamak suretiyle (Götürü veya İndirimli), dahilde işleme rejimi kapsamında geçici olarak ithal edilebilir’’ şeklinde tanımlanmıştır.

Dahilde işleme rejimi; ihraç ürünlerine dünya piyasalarında rekabet gücü kazandırmak, ihracı artırmak ve çeşitlendirmek amacıyla ihracatçıların, dünya piyasa fiyatlarından gümrük muafiyetli olarak hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, değişmemiş eşya ile ambalaj ve işletme malzemeleri ithaline imkan sağlayan bir rejim olup, ithalat sırasında ödenen vergilerin daha sonradan iade edilmesine dayanan geri ödeme sisteminden oluşmaktadır. (Ankara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı:2, 2010)

Ülkemizde ihracatı teşvik amacı ile uygulamaya alınan bir teşvik amacı olan dâhilde işleme rejimi, firmaların ihtiyaç duyduğu hammaddeleri daha uygun koşullarda temin etmenin yollarını açarak tarafların ihracat yapmalarını kolaylaştırmıştır.

Dahilde işleme rejimini daha detaylı kaleme alacak olursak;

A) Dahilde işleme rejiminden faydalanabilme koşulları

- Dahilde işleme rejiminden faydalanabilmek için,
Gümrük Kanunu 110. Maddesi; ‘’ Dahilde işleme izni, işleme faaliyetlerini yapan veya yaptıran kişinin talebi üzerine verilir. Türkiye Gümrük Bölgesinde (serbest bölgeler hariç) yerleşik firmalar bu rejimden faydalanabilmekte olup, ticari nitelikte olmayan dahilde işleme amaçlı ithalat için Türkiye Gümrük Bölgesi dışında yerleşik kişilere de izin verilmesi mümkündür.’’ Şeklindedir.

Kısacası Dahilde işleme rejiminden faydalanabilmek için; Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik gerçek kişi ve yahut Tüzel kişilerden olunması gerekmektedir.
- İşlem görmüş ürünün Türk Malı imajını olumsuz etkilemiyor olması,
- İşlem görmüş ürünün katma değer yaratıyor olması,
- ithal edilen eşyanın işlem görmüş ürün içerisinde kullanıldığı tespit edilebiliyor olması,
- İşlem görmüş ürünün rekabet gücünü ve ihraç potansiyelini artırıyor olması gerekmektedir.

B) Dahilde İşleme İzin Belgesi için Başvuru yeri

Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik firmalar tarafından; İşlemin türüne göre Gümrük Müdürlüğünden Dahilde İşleme İzni veya daha kapsamlı işlerde Ticaret Bakanlığı’ndan Dahili İşleme İzin Belgesi almamız gerekmekte olup; bu belgeler alınırken gerekli şartların sağlanmış olması gerekmektedir. (Dahilde işleme Rejimi Tebliği 2006/12- 1

Türkiye Gümrük Bölgesinde gerçekleştirilecek, eşyanın korunması, görünüşünün iyileştirilmesi, yeniden dağıtım ve yeniden satış için hazırlanmasına yönelik işlemler ve eşyanın montajı, kurulması, diğer eşyalarla birleştirilmesi, bir araya getirilmesi, tamir edilmesi, boyanması gibi işlemler basit işlem olarak kabul edilir ve bu işlemler için Gümrük idaresince Dahilde işleme izni alınması gerekmektedir.

Bu işlemler dışında kalan daha karmaşık işlemler için ise; Dahilde işleme izin belgesi düzenlenmesi gerekmektedir. Dahilde işleme izin belgeleri ile ilgili başvurular elektronik ortamda gerçekleştirilmektedir.

Bunun yanında canlı hayvanlar, çeşitli et ve süt ürünleri, aksesuar olarak kullanılacak hayvan ürünleri (kürk, post gibi), musluklar, sebzeler, meyveler, yumurtalar ve sakatat ürünleri için dahilde işleme izni veya belgesi düzenlenemez.

C) Dahilde İşleme rejiminde sürelerin durumu

Dâhilde işleme rejimi izini veya belgesine ilişkin süreler en fazla 12 ay olarak verilmektedir. Bu süre 3 ay süre ile veyahut üretim süreci bu sürelerin üzerinde olan projeler için proje süresi kapsamında uzatılabilmektedir.

Mücbir sebep durumlarında (yangın, sel, deprem gibi); bu sürelere ilave süre de eklenmesi mümkündür. İlave süreler için başvuru yerleri; ihraç edilecek eşyanın durumuna göre; Ticaret bakanlığı ve ilgili Gümrük Müdürlüğü’dür

D) Dahilde işleme Rejiminin çeşitleri

Dahilde İşleme Rejimi; Şartlı Muafiyet Sistemi ve Geri Ödeme Sistemi olmak üzere iki tür olarak karşımıza çıkmaktadır.

Şartlı Muafiyet Sisteminde; Dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izni ihraç edilecek eşyanın üretiminde kullanılan ve serbest dolaşımda bulunmayan hammadde, yardımcı madde, ambalaj ve işletme malzemesinin; Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik kişilerce ithalatı sırasında doğan vergiler teminata bağlanır. Ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın ithal edilmesi ve üretim sonucunda elde edilen eşyanın İhraç edilmesini müteakip alınan teminat iade edilir. 

Geri Ödeme Sisteminde ise; Dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izin kapsamında serbest dolaşıma giren hammadde, yardımcı madde, ambalaj ve işletme malzemesinden elde edilen işlem görmüş ürünün ihraç edilmesi halinde, ithalat esnasında alınan verginin geri ödemesidir. İthal edilen eşyaya gümrük idaresince ticaret politikası uygulanmaktadır.

Ürünün ithalat sırasında vergiler alınmakta olup; (KDV ve Özel Tüketim vergisi hariç) belirtilen koşullarda ihracat sağlanması, kapama gerçekleştirilmesi halinde alınan vergiler geri iade edilmektedir. 

E) Dahilde İşleme Rejiminde Teminat ve Kapama durumları

İhracat durumlarında genel olarak verilmesi gereken teminat miktarı %20 olmasına rağmen, Dahilde işleme rejimi kapsamında verilecek teminat miktarları sırasıyla %1, %5 ve %10 olarak değişmektedir. Teminat çeşitleri; nakit para, banka teminat mektupları, Hazine, tahvil ve bono olabilir.

Dahilde işleme rejiminin kapatılması ise; kapatılacak işlem Ticaret Bakanlığı Bölge Müdürlükleri tarafından yapılacaksa taraflara verilen sürelerin bitiminden 3 ay içerisinde, elektronik ortamda ve Gümrük İdaresi tarafından bu kapama yapılacaksa taraflara verilen sürenin bitiminden itibaren 1 ay içerisinde bu kapama için başvuru koşulu aranmaktadır.  

F) Dahilde İşleme Rejimine aykırı hareket edilmesi halinde

Dahilde işleme rejiminin kapsamları dışına çıkılması, bu rejime aykırı hareket edilmesi ve Dahili İşleme Rejimi Tebliğinde sayılan şartların yerine getirilmemesi halinde; yapılan ithalata ilişkin gümrük vergileri ve Gümrük Kanunu’nda belirtilen para cezası ödenmek zorundadır. Bunun yanında yapılan işleme göre cezai hükümler de saklıdır.

G) Dahilde İşleme Rejiminin sağladığı avantajlar ise çeşitli kaynaklarda şu şekilde sıralanmaktadır (Şenol,2007:3) :

- Üçüncü ülkelerden yapılan ithalat gümrük vergisi, Kaynak Kullanım Destekleme Fonu, KDV ve diğer vergi, resim ve harçlardan muaf tutulmaktadır. AB ülkelerinden yapılan ithalatta KDV ve diğer vergi, resim ve harçlardan muaf tutulmaktadır.

- Dahilde İşleme Rejimi; ihracat taahhüdünü, üçüncü ülkelere yapılan ihracatla yerine getirmek koşulu ile ithalatta kota ve gözetim önlemlerinden muaf tutulmaktadır.

- İhracat sayılan satış ve teslimler ile ilgili olarak gümrük vergisinden muaf ithalat yapılabilmektedir.

- İşlem görmüş ürünlerin ithali için ithalatı yapılacak eşya yerine eşdeğer eşya kullanımına izin vermektedir. 

- Dahilde işleme rejiminin bir türü olan geri ödeme sistemi sayesinde ödenmiş vergilerin geri alınmasına imkan tanımaktadır. 

- Dış ticarette standardizasyon ve teknik düzenlemeler mevzuatının, Dahilde İşleme faaliyetlerine uygulanmamaktadır. 

- Rekabeti artırması nedeniyle yurtiçinde faaliyet gösteren firmalara dinamizm kazandırmaktadır.

- Rekabet yaratıyor olması nedeniyle yurt içindeki firmaların da üretime önem vermelerine, kaliteyi artırmalarına ve uluslararası pazarlara açılmalarına neden olmaktadır. (Asar,2017:25)

H) Dahilde İşleme İzin Belgesi D3 (İhracat Sayılan Satış ve Teslimler Hakkında)

2005/2 sayılı ihracat sayılan yurt içi Satış ve teslimler Tebliğ’in 11,12 ve 13.maddelerine istinaden kapsamında (İhracat Sayılan Satış ve Teslimler) için Dahilde İşleme İzin Belgesi olan D3 belgesi düzenlenmektedir. (Bu Tebliğ; 17/01/2005 tarihli ve 2005/8391 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki “Dahilde İşleme Rejimi Kararı”nın 26 ncı maddesine istinaden hazırlanmıştır.)

D3 Belgesini özetleyecek olursak ; Yatırım programında yer alıp Uluslararası ihalelere katılan firmalara imalatçı olan, Yabancı para ile finans edilen firmaların yapımını üstlenen imalatçıların, Savunma Sanayi Müsteşarlığınca onaylanan savunma sanayi projelerini üstlenmiş imalatçı firmaların, Savunma Sanayi adına araç ve gereçlerini üreten imalatçı firmaların, Ülkenin savunması ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına üretecek firmaların , Kamu ihalelerine giren firmalara imalatçı konumunda mal veren firmaların , Ambalaj malzemesi üretimi yapan firmaların, Yabancı uyruklu veya yurtdışında yaşayan yabancı uyruklulara 100.000 USD üzerinde satış yapan imalatçı firmaların belirli muafiyetlerden faydalanmak için kullandığı belgedir.

 Sistemin Avantajları;
İthalatta Gümrük ve Eş etkili Vergi Muafiyeti, Yurt içi Alımlarda KDV Tecil-Terkin Uygulaması, Vergi, Resim ve Harç istisnası, KKDF istisnası sağlayan teşvik ve destek sistemidir.

Sonuç:

Yukarıda detaylarını açıkladığımız Dahilde İşleme Rejimi, Türkiye Bölgesinde ki mevcut firmalar için büyük bir avantajdır. Çoğu firma ihracat yaparak uluslararası alanda faaliyet göstermek istese de buna uygulanan vergiler, ticaret politikaları ve ithal edilen ürünün ihracata yönelik dönüşümündeki masraflar çoğunlukla ihracata engel olmaktadır.

Dahilde işleme Rejimi uygulaması ile çoğu firma; kendi üretiminde kullanacağı hammaddeyi iç pazardan daha uyguna temin edebilmektedir. Bu durum firmalara ihracatı teşvik edici niteliktedir. Bunun yanında;  hammadde gibi ürünlerin dışardan alımını kolaylaştıran bu uygulama iç pazarda yerel üreticinin işlerini zorlaştırdığı gerekçesi ile de eleştirilmektedir. Yapılan ithalat ihracatı artırırken, istihdamda aynı neticeyi göstermediği için bu rejim eleştirilmektedir. Ancak bu durum, belli işletmelerin Dahilde İşleme Rejimini kullanmasından kaynaklanmaktadır. Bu rejimi kullanan firma arttıkça istihdamında artacağı hiç şüphesizdir.

İç Pazar noktasında yerli üreticilerin elinde mevcut ürünlerin alınmayarak ithal ürünlerin tercih edilmesi olumsuz bir nokta olmasına rağmen, ülke içerisinde bulunamayan, temin edilmesi mümkün olmayan hammaddeler bakımından ise bu uygulama firmaların işlerini kolaylaştırıcı nitelikte olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca bu durumun olumsuzluğunu ortadan kaldırmak için; sadece arz yetersizliği olan hammaddeler için dahilde işleme izin sistemi kullanılması olumsuzlukları ortadan kaldıracak ve yerli firmalarda bu rekabete ulaşabilmek için dinamizmi artıracaktır.

Bunun yanında Rejimin uygulamalarında detaylı kontrollerin yapılmadığı da ayrı bir eleştiri konusudur.  Bu rejimin ihlali kaçakçılık suçuna zemin hazırladığı yönünde görüşler mevcuttur. Rejimin vergiden doğan yükümlülüklerden kaçınmak maksadıyla kullanılması mümkündür. Rejim kapsamında ithalatı yapılan girdilerin yurt içerisinde usulsüz kullanılması da olanaklardandır. Bu sebeple bu alanda denetimlerin artırılması, verilen ek sürelerin ve afların makul olması gerekmektedir.  Gümrüklerde kalite kontrollerin artırılması, yükümlülüğünü yerine getirmeyen firmalara cezalandırılması ve takiplerin yapılması, ayniyet tespitinin göz ardı edilmemesi gibi durumlar bu dezavantajları ortadan kaldıracaktır.

Dahilde işleme Rejimi uygulanmaya başladığından itibaren ihracat miktarları doğru orantılı olarak ülkemizde artmaya başlamıştır. Bunu ise kapanan belge sayılarından anlamak mümkündür. 1996 yılından günümüze kadar başvurulan belge sayısı ile kapanan belge sayısı birbirine yakın gitmiştir. Çoğunluk başvuru belgeleri tekstil, dokuma üzerine verilmiş olup; bunun yanında gıda, demir çelik, kimyasallar konusunda başvuruda yadsınamayacak kadar fazladır. Bu uygulamanın işe yarar olup olmadığının en güzel tespiti ise, ülke içerisine giren döviz miktarı ve cari açık oranları belirlemektedir. Bu konuda ise Merkez Bankası verileri incelendiğinde yıllar geçtikçe cari açık azalmış ülkemize giren döviz miktarı artmıştır. İncelenen veriler ve Sistemin işleyişini göz önüne alırsak Ülkemiz için bu rejimin doğru ve kullanılır olduğu aşikârdır.

Ülkemiz ihracata dayalı büyüme politikasına dayanmaktadır. Bu politikayı geliştirmek için ihracatı artırmaya yönelik teşvik yöntemleri her zaman ön plandadır. Gümrük Birliğine üye olmamızla başlayan Dahilde İşleme Rejimi ülkemizin toplam ihracatına katkı sağlamış ve gün geçtikçe de katkı sağlayacağı ortadadır.

Kaynaklar

• 12/7/2008 tarihli ve 26934 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İhracat Yönetmeliği
• Dahilde işleme Rejimi Tebliği 2006/2- 1
• Gümrük Kanunu – Gümrük Yönetmeliği
• Ankara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı:2, 2010
• (Şenol,2007:3), (Asar,2017:25)